Afscheidsbrief kelder
Toen wij het huis van tante Mien (oud tante), na haar overlijden aankochten, wisten wij van de keldermuur met mysterieuze afscheidsbrief uit de oorlog. Daar mochten wij, toen we klein waren, niet te dicht bijkomen. Volgens mij had tante Mien zelfs al wat versleten stukjes met ballpoint bijgetekend. Zo gingen er jaren voorbij dat we tijdens het afdalen van de keldertrap de brief passeerden.
Vele jaren later leidde dat tot het begin van een zoektocht naar het verleden van ons huis en zijn bewoners.
Concentratiekamp Neuengamme
Het begon eigenlijk bij het einde van het verhaal. Tijdens de mei-vakantie van 2017 combineerden we een citytrip naar Hamburg met een bezoek aan het voormalig concentratiekamp Neuengamme ten oosten van Hamburg. Ik herinner me nog dat het een gure dag was.
We probeerden iets van de ‘jongens’ terug te vinden. Waar ze sliepen en waar ze werkten? Op het enorme terrein was veel vernietigd door de Duitsers maar de steenfabriek stond nog overeind. Uiteindelijk vonden we de namen van de jongens in het herdenkingscentrum op lange perkamentrollen. Per dag was vanaf de opening van het kamp bijgehouden wie er overleden waren.
Zoektocht en ontmoetingen
Dit was het eind en tevens het begin van de zoektocht. Het onderzoek ging verder via boeken, online, Geldersarchief, NIOD, Nationaal Archief, Stadsarchief Amsterdam, Geheugen van de VU, lezingen in Erfgoedcentrum Rozet, Neuengamme, Arolsen Archives, stichting Philips-Kommando Vught en diverse gesprekken met overlevenden.
Zo werd ik op het voetbalveld gebeld door mijn buurman omdat er een nichtje (92) van de jongens voor de deur stond. Als Dineke van Dijken ten Caat een stap binnen het huis zet omschrijft ze exact het huis van binnen. Eenmaal aan tafel kijkt ze de kamer rond, begint te praten en biggelen langzaam de tranen over haar wangen. Ze logeerde vroeger regelmatig op de Mauvestraat en was gek op de jongens.
Het archief van vader
Na wat speurwerk vind ik het archief van vader Tjibbe de Jong bij de heer Kuipers in Ermelo. Hij was de buurjongen van de jongens in Arnhem en beheerde het archief namens zijn broer die vernoemd was naar de broers. We maakten een afspraak en ik nam voor de zekerheid een scanner mee. Maar het archief was veel te groot. Aan het eind van de ochtend had ik zijn vertrouwen gewonnen en kreeg ik het archief mee in bruikleen. Weken lang heb ik zitten scannen.
Het verhaal delen
Heel warm en waardevol was de herinneringsmaaltijd bij ons thuis op initiatief van de gemeente Arnhem. Een kamer vol met jonge en oude Arnhemmers die om de beurt hun verhaal mochten vertellen over oorlog en vrijheid.
Familie Welmers
Ook had ik een bijzondere ontmoeting met de heer en mevrouw Welmers in Wolfheze, dit naar aanleiding van een item op omroep Gelderland over Henk en Wiecher. Henk Welmers nam me mee naar zijn geboortehuis ’t Hoekske waar Henk ondergedoken heeft gezeten. Hij herinnerde zich nog het spelen in de tuin met Henk.
Kamp Vught
De rondleiding op kamp Vught en mijn gesprek met de heer Jochemse (stichting Philips-kommando Vught) was zeer bijzonder en waardevol.
Dagboek ’t Hemeldal Oosterbeek
Bij het terugbrengen van het archief had Tj. Kuipers nog een verrassing voor mij. Hij had het (foto)dagboek van Henk in ’t Hemeldal (eerste onderduikadres) gevonden. Toen ik deze na het scannen terugkwam brengen in Ermelo vond Tj. Kuipers het tijd om het archief over te dragen. Het archief kwam weer thuis, zoals hij dat zelf omschreef. Waarvoor heel veel dank.
Terug naar Hamburg en Neuengamme
Voor het maken van een profielwerkstuk ging ik samen met mijn zoon terug naar Hamburg en Neuengamme. Dit keer waren we veel beter voorbereid. We wisten in welke barak ze hadden geslapen, hoe ze elke ochtend naar de steenfabriek moesten wandelen en wat hun werkzaamheden in de kleiput waren.
Mijn laatste mooie gesprek van dit jaar was met Wolter de Boer (91) uit Almelo. Iets na de herdenkingen van 4 mei belt hij me in de avond. ‘Zo’n herdenking brengt elk jaar weer herinneringen bij me boven en daarom ging ik googelen op Henk & Wiecher.’ Hij vindt mij online en belt. Henk sliep regelmatig bij de familie de Boer als hij voor verzetswerk (Trouw) in de Achterhoek was. Wolter is scherp van geest en vlot in praten. We hebben een mooi gesprek. Daarna belt hij me een paar keer per week als er weer nieuwe herinneringen boven komen. Waarschijnlijk bracht Henk hier zijn laatste nacht door voordat hij in de trein tussen Almelo en Hengelo gearresteerd werd door de SD.