Van Leeuwarden naar Arnhem
In Leeuwarden wordt op 11 februari 1920 Henk (Hendrik) de Jong geboren, een jaar later op 19 april 1921 zijn broer Wiecher. Bijnamen: Henk de Jager en Henk de Dominee. In 1927-1928 vertrekken zij naar Arnhem.
Gereformeerde jongens
In Arnhem gingen Henk en Wiecher naar de christelijke Van Löben Selsschool aan de Dalweg en kerken zij bij de Gereformeerde Westerkerk. Deze stond naast het Station ter hoogte van waar nu het Pathé theater staat. De jongens zijn hier lid van een jongerenbeweging en zitten op scouting.
Henk gaat in 1933 naar het Christelijk Lyceum aan de Utrechtseweg.
Hoogkamp Arnhem
Eind 1938 gaat de familie wonen in de nieuwbouwwijk Hoogkamp die begin jaren 30 gerealiseerd werd.
Henk haalt in juni 1939 (19 jaar) zijn diploma aan het Christelijk Lyceum. Moeder mag dit feestje nog meemaken maar een half jaar later komt ze te overlijden.
Mobilisatie
In 1940 wordt Henk (20) opgeroepen voor militaire dienst en zit gestationeerd in Haarlem. Hij komt niet aan het front.
Duitse inval in Arnhem
Hoewel het er in Arnhem in de begin jaren van de oorlog relatief rustig aan toe ging werden veel gebouwen en terreinen gevorderd door de Duitsers.
Ook in de Mauvestraat van Henk en Wiecher werden diverse woningen gevorderd door hoger personeel van Fliegerhorst Deelen: Mauvestraat 72, 64, 60, 54 en 58.
Voorloper verzetskrant
In 1940 worden de eerste vlugschriften geschreven en verspreid. Dit waren de voorlopers van de illegale pers. Vanaf mei, juni 1940 waren de broers betrokken bij de vervaardiging en/of verspreiding hiervan.
Verder hielpen zij joden met onderduiken en voorzagen zij een ‘eigen’ groep joden van distributie (bron NIOD).
In 1941 wordt Henk (lichting ‘41) uitgenodigd om deel deel te nemen aan de Arbeidsdienst.
Studie theologie VU Amsterdam
Henk heeft andere plannen en start in 1941-42 met zijn studie Theologie aan de VU in Amsterdam. Daar werd hij Lid van studentenvereniging Forum.
In Amsterdam woont hij het 1e schooljaar aan de Keizersgracht 162. Dit is het hoofdgebouw van de VU en in de tuin achter het pand is speciaal voor studenten een hospitium ingericht (‘t Spie’).
Henk heeft hier een goede tijd. In het tweede leerjaar (sept. 1942 – maart 1943) gaat hij samen met studievriend Hans wonen op de Nicolaas Maesstraat 103 b bij hospita Baruch. Ze bezoeken Johnny’s bar, praten over nuikende liefdes en nachtelijk gezwets, aldus Hans.
Hans heeft iets met Truus en Henk iets met Hilly, Coby of miss Italia,
Uit een brief van Hans, april 1943, krijgsgevangene in Stanislau (Polen)
Verzet en Trouw
Veel theologie studenten kwamen hier voor het eerst in contact met het verzet en raakten betrokken bij Trouw (opgericht januari 1943).
In het voorjaar van 1943 werden studenten opgeroepen voor de ‘Arbeitseinsatz’ in Duitsland en verplicht om een zogenaamde loyaliteitsverklaring te tekenen. De VU-leiding besloot de universiteit te sluiten. Ondergronds ging het werk wel door.
Onderduiken in Oosterbeek
Zondag 23 mei 1943 gaat Henk onderduiken bij de familie Zwarts. Zij runnen rust en herstellingsoord ’t Hemeldal aan de Oranjeweg in Oosterbeek. Hier ontmoet hij de broers Chris en Evert (Nico) Boven. De broers Boven zijn dan al actief in de ‘Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers’ (LO).
Als Henk niet studeert doet hij klusjes voor Eef Zwarts, vaak samen met de broers Boven. In hun vrije tijd beoefenen ze samen Jiu Jitsu. Naarmate de oorlog vorderde waren de broers Boven vaker van huis vanwege hun functies binnen de LO. Henk was ook vaker onderweg voor de Trouw (Twente en Achterhoek).
Henk houdt in ’t Hemeldal een dagboekje bij met foto’s en teksten.
’t Hemeldal illegaal bolwerk
Er kwam elke dag (illegaal) volk over de vloer. Dominee Slomp, Frits de Zwerver (oprichter met tante Riek van het LO) verbleef er ook regelmatig.
De groep ‘Boven’ was klein. ‘De Bovens, Zwarts, De Jong en er was nog iemand uit Arnhem. We waren veel bij elkaar. Ik kwam bijna elke dag op ’t Hemeldal.
Zus van Roekel (koerierster)
’s Avonds kwamen zij allen op hun fietsen langs de spoorlijn naar het ‘Hemeldal’ of naar Wolfheze. Dan werden de tassen afgeladen, de bonkaarten, Ausweise en persoonsbewijzen verdeeld, de correspondentie uitgezocht en de stapeltjes voor de verschillende districten in de provincie gereed gemaakt.
Jongens van de Trouw
Henk en Wiecher werkten veel in de Achterhoek. Daar komen zij regelmatig samen met Henk Groot Enzerink ‘Karel Overijssel’ (hoofd Achterhoek/Twente) en Jan Penning (provincieleider Achterhoek) in een zomerhuisje van Jan’s ouders in de bossen van Joppe.
‘Hij was in de waan, dat zijn twee zonen spoedig terug zouden keren. Het was triest en oneindig verdrietig’
Karel Overijssel bezoekt na de oorlog Tjibbe de Jong
De Trouw riep steeds meer op tot verzet en werd daarom een luis in de pels van de Duitsers. Zo erg dat Hitler ter bestrijding van de illegale Trouw de SD-er Gottschalk vanuit Berlijn naar Nederland stuurt met als opdracht: Trouw uitroeien.
Arrestatie en bevrijding Frits Slomp
In mei 1944 wordt Frits Slomp betrapt op het bezit van een vals persoonsbewijs en verzetspropaganda. Hij belandt in de koepelgevangenis in Arnhem. In ’t Hemeldal wordt een bevrijdingsacties voorbereid en zij besluiten de LKP-Twente (Liepke Scheepstra) erbij te betrekken.
Op 11 mei 1944 (verjaardag Mussert – leider NSB) vindt er een geslaagde bevrijdingsactie plaats op de koepelgevangenis waar twee verzetsstrijders, grondlegger van de LO Frits Slomp en verzetsman Henk Kruithof door de KP-Twente worden bevrijd.
’t Hoekske nieuw hoofdkwartier
Omdat de samenkomsten in ‘t Hemeldal te gevaarlijk werden verhuisden zij naar ’t Hoekske in Wolfheze van het jonge gezin Welmers. Henk zit hier dan al ondergedoken, hij krijgt dit adres via ds. Toornvliet. ‘Ma’ Welmers gaf het gevoel van thuiskomen en was een morele steun voor de jongens.
Bevrijding Eef Zwarts uit Huis van Bewaring
Als een onderduiker doorslaat en ze vinden ook nog eens de vluchtauto van de geslaagde bevrijding uit de Koepelgevangenis vindt de SD Zwarts bij de buren.
Het verzet krijgt informatie waaruit blijkt dat hij ernstig wordt mishandeld en het risico bestaat dat hij gaat doorslaan met alle consequenties van dien.
‘Joop, ik heb ongelooflijk op m’n donder gehad. Ik weet niet of ik het nog een tweede keer uithou.’
Eef Zwarts aan Joop van Veldhoven (bibliothecaris van de Koepelgevangenis en van het Huis van Bewaring)
Er wordt wederom een bevrijdingsactie voorbereid. Dit gebeurt dit keer vanuit ’t Hoekske in Wolfheze. Henk doet dit keer actief mee in de voorbereiding en de uitvoering.
Twee verzetslieden verkleed als dominee en domineesvrouw bellen op zondagmiddag 11 juni 1944 aan bij de gevangenisdirecteur van het huis van bewaring (nu Paleis van Justitie). Als hij open doet wordt hij overvallen. Dit keer worden ipv. 2 (Koepelgevangenis), 54 gevangenen bevrijd.
Henk voorziet iedere gevangen van 10 gulden, een treinkaartje en begeleidt ze naar het station. Samen met Evert Boven wacht hij Eef Zwarts op om hem een rijwiel te overhandigen. Als Eef met nog iemand aan komt wandelen voorziet Wiecher de ander van zijn eigen rijwiel.
Arrestatie Henk
Henk wordt op 27 juni ‘44 bij een scherpe controle in de trein tussen Almelo en Hengelo gearresteerd door de S.D. Hij had een krantenknipsel uit Trouw in z’n agenda.
Hij werd op dezelfde dag gearresteerd als Trouw-kopstuk Jan Penning, die aan het hoofd van de verspreiding in het oosten van het land stond.
29-6-44 schrijft Henk dat hij in het Huis van Bewaring verblijft. Hij vraagt om schoon ondergoed, sokken, overhemd, handdoek, washandjes en een stuk zeep. Ook vraagt hij om zijn atletiekpakje voor Jiu Jitsu.
In juli wordt vader Tjibbe kort gearresteerd en er volgt een huiszoeking.
Kamp Vught
Op 8 Aug. 1944 gaat Henk op transport naar Vught. Op kleine velletjes (toiletpapier) schrijft hij dat W (Wiecher) de grootste voorzichtigheid in acht moet nemen. ‘Tot ziens waar we ook gaan alleen zijn we niet.’
Een dag na zijn aankomst worden 23 medewerkers van Trouw doodgeschoten. Vanwege het ultimatum aan Trouw om te stopen of door het publiceren van het adres van SS’er Hanns Albin Rauter?
Henk gaat werken bij Philips op de afdeling radiobuizen. Philips zorgde zelf voor zijn personeel. Elke dag kwamen er maaltijden uit Eindhoven richting de medewerkers.
In Vught ontmoet Henk zijn broer weer. Deze werkt in de keuken.
Dinsdag 5 september 1944 gaat de geschiedenis in als Dolle Dinsdag. De geallieerden rukken op en de Duitsers beginnen ‘m te knijpen.
Sachsenhausen
Henk gaat 5 september op transport van Vught naar Sachsenhausen maar werd ‘voor quarantaine’ eerst op 7 sept. naar de Heinkel (fabriekshallen) gestuurd, waar het vies en chaotisch was.
Slag om Arnhem
17 september start Market Garden. De operatie begon met een inleidend bombardement en daarna landden bijna 5.200 man van de Britse 1e Luchtlandingsdivisie, deels per parachutes, en deels in zweefvliegtuigen bij Wolfheze en ten noorden van Heelsum.
Op 18 september landden nog eens 1.900 parachutisten op de Ginkelse heide bij Ede en zweefvliegtuigen bij Wolfheze.
Concentratiekamp Neuengamme
Van 15-10-’44 – 21-10-44 gaan Henk & Wiecher op transport naar Neuengamme.
Zes dagen zitten de broers in een wagon. Tijdens het transport worden zij langs de wegen bekogeld door het Duitse volk met modder en vuil.
Henk & Wiecher delen samen één krib en worden ingedeeld bij het klinkercommando (ook wel doodscommando genoemd).
De jongens moesten klei graven en met lorries vervoeren naar de steenfabriek. Deze stenen werden door Hitler gebruikt voor de bouw van zijn grootste kantoor en kade in Hamburg.
Ontberingen
Een dag in KZ Neugengamme: 4.00 uur werd je uit de slaapbarakken geranseld. Tot 7.00 – 8.00 uur op appel met enkel een broek en een jasje (geen kousen of schoenen).
Het muziekkorps speelden wanneer de werkcommando’s het kamp verlieten om te gaan werken.
Werken van 8.00 uur tot 19.00 uur met 20 min. pauze voor watersoep.
19.00 uur uren onbeweeglijk in het gelid op appel, totdat de dronken kampcommandant beliefde de gevangenen in te doen rukken.
In het kamp werden sommigen een hele dag aan een paal vastgebonden, omdat zij een boterham of ander eten hadden gestolen. Daarna werden zij bij het avond-appel opgehangen.
Na het avondappel werden ze de barak ingeranseld om met 4 of 5 man een één-persoons krib te bestormen zonder matras en zonder enig dek.
De jongens waren vooral ’s avonds langdurig in gebed.
Alle gevangen moesten bij alle martelingen kijken, zo ook als hun lotgenoten door ophanging of op andere afschuwelijke wijze werden gedood.
Dood
Wiecher kon na een maand al niet meer vooruit. De ontberingen waren te groot. Henk kon nog werken.
Wiecher overlijdt te Neuengamme op 3 Dec. 1944 om 3.30 uur in de ziekenbarak. Het was 60C in Hamburg.
Henk wordt in Januari ter dood veroordeeld, hij is gefusilleerd of door de strop gedood. Reden onbekend. Hij sterft op 11 jan. 1945 om 5.40 uur. Het was 30C in Hamburg.
Gedenken
9 juni 1946 wordt een gedenksteen van de gevallenen van de gereformeerde gemeente Westerkerk door ds. Overduin onthuld.
Deze steen hangt nu in de Eusebiuskerk.